Άγχος: Εχθρός ή Σύμμαχος;

 

Άγχος. Ίσως το πιο κοινό συναίσθημα που όλοι αντιμετωπίζουν ή έχουν αντιμετωπίσει κάποια στιγμή στη ζωή τους. Απλώς και μόνο διαβάζοντας ή ακούγοντας την συγκεκριμένη λέξη, ενδεχομένως να νιώθουμε μια ένταση.  Οι 9 στους 10 ανθρώπους έχουν βιώσει άγχος και ο 10ος είτε δε το παραδέχεται, είτε έχει βαφτίσει με άλλη λέξη το συγκεκριμένο συναίσθημα. 

Συνήθως οι περισσότεροι άνθρωποι αναγνωρίζουν κυρίως την αρνητική πλευρά του άγχους. Μπορεί ωστόσο να γίνει σύμμαχος στην καθημερινότητα μας;

Τι είναι το άγχος;

Το άγχος, όπως είπε ο Selye- ο άνθρωπος που εισήγαγε πρώτος τον ορισμό του το 1930 - είναι «η αντίδραση του σώματος σε οποιεσδήποτε απαιτήσεις του τίθενται από έξω». Στη συνέχεια ο Safarino το 1994 συμπλήρωσε τον ορισμό, υποστηρίζοντας πως το άγχος προκύπτει όταν το άτομο, κατά τη συναλλαγή του με το περιβάλλον, αντιλαμβάνεται μια διαφορά –αληθινή ή όχι- μεταξύ των απαιτήσεων μίας κατάστασης και των πόρων των βιολογικών, των ψυχολογικών και των κοινωνικών συστημάτων.

Με πιο απλά λόγια, μπορεί να ονομαστεί συναισθηματική, ψυχολογική και σωματική υπερφόρτωση και αποτελεί μια φυσική αντίδραση του οργανισμού.  Ενώ συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα, στην ουσία δημιουργήθηκε για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των κινδύνων. Με χημικούς όρους, η αντίδραση του σώματος στο στρες είναι η ίδια – είτε προκαλείται από θετικό είτε αρνητικό παράγοντα. Σε μια αγχωτική κατάσταση, σχηματίζονται στον εγκέφαλο χημικές ουσίες όπως η κορτιζόλη ή η αδρεναλίνη, επειδή το άτομο αισθάνεται άγχος για μια απειλή. Ίσως έχετε ακούσει για την αντίδραση "fight or fly", δηλαδή την απόκριση του οργανισμού μας στο stress, όπου το σώμα ετοιμάζεται για μάχη ή απόδραση αντίστοιχα. Χάρη σε αυτόν τον μηχανισμό επιβιώσαμε ως είδος.

Η θετική και η αρνητική όψη

Το άγχος μπορεί να λειτουργήσει θετικά και παραγωγικά, διότι συχνά οδηγεί στην αύξηση των κινήτρων, διεγείρει την προθυμία για αλλαγή και την προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ζωής. Υπό την επίδραση παραγόντων στρες, λαμβάνουν χώρα διάφορες αντιδράσεις στο σώμα. Για παράδειγμα: επιτάχυνση της καρδιάς, μείωση και στη συνέχεια αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, επιτάχυνση της αναπνοής ή διέγερση των ιδρωτοποιών αδένων. Με αυτόν τον τρόπο, το σώμα αντιδρά στο βραχυπρόθεσμο στρες, η δράση του οποίου δεν είναι πολύ επιβλαβής. Αυτό το άγχος ονομάζεται eustress και μπορεί να ονομαστεί εποικοδομητικό άγχος, το οποίο μας κινητοποιεί για πρόοδο και ανάπτυξη.

Αντίθετα, ο ρυθμός ζωής και η καθημερινότητα στη δουλειά, οδηγούν συχνά σε κατάσταση αρνητικού στρες. Το ερέθισμα που εξασθενεί το σώμα, επιδεινώνει την ψυχική κατάσταση. Τότε αναφερόμαστε στο χρόνιο στρες, που συχνά προκαλείται από παράγοντες που δεν μπορούμε να εξαλείψουμε. Αυτό συμβαίνει όταν οι στρεσογόνοι παράγοντες είναι επαναλαμβανόμενοι και εμφανίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ως αποτέλεσμα, η αντίδραση του σώματος είναι διαφορετική από ό,τι στην περίπτωση ενός μεμονωμένου παράγοντα στρες και μπορεί να υπάρχει ένα αίσθημα κούρασης και εξάντλησης.

Βασικές αιτίες του σύγχρονου άγχους

Στις μέρες του ανθρώπου των σπηλαίων, το άγχος συχνά εμφανιζόταν με τη μορφή σωματικών απειλών, που απαιτούσαν από τα άτομα να αντιδράσουν γρήγορα και αποφασιστικά. Το σώμα βοηθούσε, απελευθερώνοντας ένα κύμα ορμονών «στρες» (ιδίως αδρεναλίνη και κορτιζόλη), για να επιταχύνει τον καρδιακό ρυθμό, να αυξήσει την αρτηριακή πίεση, να αυξήσει τα επίπεδα γλυκόζης (σάκχαρο) στο αίμα και να ενισχύσει τη χρήση της γλυκόζης από τον εγκέφαλο. Αυτή η απόκριση στο άγχος σήμαινε ότι ο άνθρωπος των σπηλαίων ήταν άμεσα έτοιμος να ανταποκριθεί στον κίνδυνο.

Η σύγχρονη ψυχολογία διακρίνει τρεις τύπους παραγόντων καταπόνησης στους οποίους είμαστε εκτεθειμένοι. Καταρχήν είναι οι σωματικοί στρεσογόνοι παράγοντες. Μπορεί να είναι ένας ενοχλητικός θόρυβος, η ρύπανση του περιβάλλοντος, τραυματισμοί, η έκθεση σε υπερβολικά ερεθίσματα και η λίστα συνεχίζεται. 

Ένας άλλος τύπος παραγόντων είναι οι κοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του mobbing- την ηθική παρενόχληση στον χώρο εργασίας- της απόρριψης, της κοινωνικής απομόνωσης και των διαπροσωπικών συγκρούσεων. 

Τέλος δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τα εσωτερικά αίτια, που είναι οι ψυχολογικοί στρεσογόνοι παράγοντες. Συνήθως έχουν πηγή στις εσωτερικές εμπειρίες, τα συναισθήματα, τις τάσεις του ατόμου και σχετίζονται με αισθήματα ασφάλειας, έλλειψη πίστης στις δικές του ικανότητες ή αίσθημα απώλειας.

 

Ποια είναι τα συμπτώματα του άγχους;

Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ψυχολογικά ή σωματικά και για το κάθε άτομο είναι διαφορετική η ένταση, η συχνότητα και η διάρκεια. 

Τα ψυχολογικά συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Διατάραξη ύπνου
• Δυσκολία συγκέντρωσης
• Έλλειψη αυτοπεποίθησης
• Κατάθλιψη
• Δυσκολία χαλάρωσης
• Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων
• Ευερεθιστότητα
• Αισθήματα φόβου, σοκ, θυμού, λύπης, ανησυχίας, μουδιάσματος ή απογοήτευσης

Τα σωματικά συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Μυϊκή ένταση και πόνο
• Χαμηλή ενέργεια
• Πονοκέφαλοι
• Νευρικές συσπάσεις ή μυϊκοί σπασμοί
• Αλλαγές στην όρεξη
• Μειωμένη σεξουαλική λειτουργία
• Δύσπνοια ή δυσκολία στην αναπνοή.

Διαχείριση και ανακούφιση του στρες

Οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν το άγχος με διαφορετικούς τρόπους και η ικανότητα αντιμετώπισης αλλάζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορείτε να βοηθήσετε το μυαλό και το σώμα σας να προσαρμοστούν και να γίνουν πιο ανθεκτικά στις αρνητικές επιπτώσεις του στρες της ζωής. Πιο συγκεκριμένα:

Άσκηση και διατροφή

Είναι σημαντικό να ακολουθείτε μια ισορροπημένη υγιεινή διατροφή και να αποφεύγετε τροφές που μπορεί να αυξήσουν το στρες, π.χ. καφέ, τσάι και τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη.

Αντίστοιχα, η άσκηση βοηθά στην απελευθέρωση της συσσωρευμένης έντασης και αυξάνει τη φυσική κατάσταση. Αυτό με τη σειρά του, αυξάνει την ικανότητα του σώματος να αντιμετωπίζει το στρες και βοηθά στην αποφυγή της βλάβης, που μπορεί να προκαλέσει το παρατεταμένο στρες στην υγεία.

 

Χαλάρωση 

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές τεχνικές, π.χ.: γιόγκα, τάι τσι, διαλογισμός και μασάζ. Επιπρόσθετα, η εκμάθηση τεχνικών αναπνοής, η οποία μπορεί να γίνει οπουδήποτε και διαρκεί μόνο λίγα λεπτά, μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του στρες.

Υ.Γ: Δεν μπορείς πάντα να ελέγχεις τι συμβαίνει έξω από εσένα. Αλλά μπορείς πάντα να ελέγχεις τι συμβαίνει μέσα σου – Wayne Dyer

Αρθρογράφος: Μάριαν Ροζέα

Ψυχολόγος BSc